Lehçede Geçmiş Zamanlı Filler ve Yapılış Kuralları (Konu 51)

Merhaba Arkadaşlar

Bu konuyu yazmamın nedeni ise blogger’ın bana gönderdiği raporlarından birine göre, blogumdaki bazı ziyaretçilerin arama kutusunda “Polonyaca Geçmiş zaman, Lehçe geçmiş zaman, Lehçe geçmiş zaman kuralı” diye yazılmalarıdır. Ben bu konunun teknik ayrıntılarına girmeyeceğim. Sadece ana hatlarıyla geçmiş zamanı ve yapılış kurallarını yazmaya çalışacağım. Belki ileriki revizyonlarda istek olursa, birinden yardım alabilirsem güncelleyebilirim. Neyse fazla uzatmadan konuya başlayalım:

Geçmiş Zaman Yapılışı

*Ara Ekler:

Tekil

Erkek Tekil  --> -ł
Dişi Tekil -->  -ła
Nötr --> -ło

Çoğul

Erkek çoğul  --> -li
Dişi ve diğer çoğul --> -ły     <--Not: Diğer çoğul kız-erkek karışımı ve nötrleri kapsıyor.

**Son ekler

Tekil

1.Tekil Kişi (Ben) --> -(e)m

2. Tekil Kişi (Sen) --> -(e)ś

3. Tekil Kişi (O) --> …. (Bunun eki yoktur!)

Çoğul

1. Çoğul Kişi --> -śmy
2. Çoğul Kişi --> -ście
3. Çoğul Kişi -->…. (Bunun eki yoktur!)


Nasıl yapılır?

Fiilin sonundaki “-ć”  (örneğin stać fiili) harfi düşer, hangi kişi vurgulanacaksa yukarıdaki yazdığım ara ek;  sonra kişi zamanı önceki eke uygun olarak son ek eklenir. Aşağıdaki formülü ve örnekleri incelerseniz ne demek istediğimi daha iyi anlayacaksınız arkadaşlar. Gelin beraber formülü ve örnekleri görelim:

Formülü

Fiil + ara ek + son ek   

Örnekler

“İçtim” cümlesini erkek olarak çekimini yapalım:

Pić --> Pi -ł (Erkek için ara ek) -em (Son ek (1. Tekil kişi)) ---> Piłem <- İçtim (Erkek)

Şimdi de “verdim” cümlesini dişi olarak çekimini yapalım:

Dać --> Da -ła (Dişiler için ara ek) -m (Son ek (1. Tekil kişi)) ---> Dałam <- Verdim (Bayan)

Şimdi yukarıda örnekte açıkladığım “Pić” fiilinin detaylı çekimlerini aşağıda yazıyorum. Bunları dikkatli incelemenizi tavsiye ederim.

Pić

Erkekler için

Tekil

1. Tekil Kişi (Ben) --> Piłem  <-İçtim

2. Tekil Kişi (Sen) --> Piłeś <-İçtin

3. Tekil Kişi (O) --> Pił  <-İçti

Çoğul

1. Çoğul Kişi (Biz) --> Piliśmy  <-İçtik

2. Çoğul Kişi (Siz) --> Piliście <-İçtiniz

3. Çoğul Kişi (Onlar) --> Pili  <-İçtiler

Dişiler için

Tekil

1. Tekil Kişi (Ben) --> Piłam <-İçtim

2. Tekil Kişi (Sen) --> Piłaś <-İçtin

3. Tekil Kişi (O) --> Piła <-İçti

Çoğul

1. Çoğul Kişi (Biz) --> Piłyśmy <-İçtik

2. Çoğul Kişi (Siz) --> Piłyście <-İçtiniz

3. Çoğul Kişi (Onlar) --> Piły <-İçtiler

Nötrler için

Tekil

3. Tekil Şahıs --> Piło

*Not: Nötrlerin çoğulu dişilerin çoğuluyla aynıdır.

** Yapılışlarda bazı kuralları varmış. Ben dilbilgisel detaylara girmeden, ana hatları göstereceğim:

* Sonu “-ąć “ biten filler:

Bu “ą” harfi “ę” ye dönüşür ve genellikle “dişi” ve “nötr” lerde kullanılır:

Örnekler:

Zacząć (--> Başlamak) fiiline dikkatli bakalım arkadaşlar:

Zacząłem --> Başladım (Erkek)

Zaczęłam --> Başladım (Dişi)

*Leh arkadaşıma göre, bu grupta Lehçeyi yeni öğrenenler bazen bu kısımlarda hata yapıyorlarmış. Bundan dolayı, böyle fiilleri yazarken buna dikkat etmeliyiz arkadaşlar.

* Sonu “-eć” biten fiiller:

Bu “e” harfi “a” ya dönüşür ve genellikle “dişi” ve “nötr” lerde kullanılır:

Słyszeć (--> Duymak)

Słyszałem --> Duydum (Erkek)

Słyszałam --> Duydum (Dişi)

Sonu “-ść” ve “c” ile biten fiiller:

Benim bunu izah etmem zor görünüyor ama şöyle dersem; bu fiillerde, geniş-şimdiki fiilinin 1. Tekil kişi formundan yola çıkılarak geçmiş zaman ekleniyor. Örneğini beraber görelim:

Móc (--> …-abilmek) 

Geniş-şimdiki zaman hali:

1.Tekil hali --> Mogę  <-- burada “ę” yi kaldırıyoruz.

onu kaldırdıktan sonra geri kalan "mog" fiilini  kurallara göre geçmiş zaman formuna dönüştürelim:

Mog -ł (Erkek için ara ek) -em (Son ek (1. Tekil kişi))  --> Mogłem (Erkek)
Mog -ła (Dişiler için ara ek) -m (Son ek (1. Tekil kişi)) --> Mogłam (Dişi)

Bir de aynı İngilizcede olduğu gibi Lehçede düzensiz fiillerin geçmiş zamanı varmış. Bununla ilgili detayları lehçe dilbilgisi sitelerinde bulabilirsiniz.

Konuyu bitiyorum arkadaşlar. Bir sonraki blogda görüşmek üzere iyi çalışmalar.

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Not: Burada Lehçe sözcüklerin Türkçe okunuşu yaklaşık olarak verilmiştir. Bazı okunuşlar yanlış olabilir. Konularda varsa ifade ya da cümle için eksiklikler, eksik olanları tam yazıp, yanlış olanları düzeltip güncelleyeceğim.  Lehçe ve Türkçe cümle kuruluş yanlışım ya da imla hatası olursa; önerileriniz veya eleştirileriniz varsa, lütfen buraya yazınız. Sizlerden alacağım öneri ve görüşlerinden yararlanarak bu bloğumu daha iyi yazacağım ve ona göre güncelleyeceğim. İlgilinize teşekkür ederim.

 

Note: I write this blog for my hobby. Friends! If I do something wrong in Polish lessons- for instance, words, sentences, and conversations... etc, please warn or tell me. If you have any opinions, wishes, about this Polish lessons, please tell me them. Your opinions are very important for me. Thanks for your interest.